Fas Vakıflar ve Diyanet İşleri Bakanlığına bağlı El-Vefâ Enstitüsü İbn Rüşd Kürsüsünde Öğretim Üyesi Dr. Muhammed Hisham Aghbalou’nun konuşmacı olarak yer aldığı söyleşiye KMÜ Rektörü Prof. Dr. Sabri Gökmen, Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Ahmet Yıldırım, İslami İlimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Halit Çalış, davetliler ve akademik personel katıldı.
Moderatörlüğünü ve tercümesini Prof. Dr. Halit Çalış’ın yaptığı söyleşide Buhari’nin hadislerden hüküm çıkarma metodu alışveriş bölümü özelinde irdelendi. Buhari’nin eserini oluştururken iki dereceli başlık kullandığını ifade eden Dr. Aghbalou “Birinci derecedeki başlıklar ‘İman Bölümü, İlim Bölümü, Alışveriş Bölümü’ biçiminde olup ‘Kitab’ şeklinde ifade edilir. İkinci derecedeki başlıklar ise ‘terceme’ (bab başlıkları) olarak ifade edilmektedir. İmam Buhari, hadisten çıkardığı hükümleri bu tercemelerde belirtmiştir. Bu nedenle klasik dönem âlimleri Buhari’nin fıkhi görüşlerinin tercemelerinde, yani konu başlıklarında olduğunu söylemişlerdir.” dedi.
Dr. Aghbalou, Buhari’nin koymuş olduğu başlıkların doğru anlaşılması için dikkatli ve titiz çalışılması gerektiğini vurgulayarak konuşmasını şöyle sürdürdü: “Alimlerden bir kısmı bu hususa yeterli dikkati göstermedikleri için bazı konu başlıklarıyla, altındaki hadislerin arasında uyum olmadığı vehmine kapılarak Buhari’yi tenkit etmişlerdir. Ancak bu eleştirilerinde haklı değiller. Çünkü Buhari’nin Sahih’ini okuyacak veya okutacak kişinin Sahih’i okurken, Buhârî’nin konuları sistematize aşamasında gözettiği metodu bilmesi gerekir. Buhârî, Kitâb’larda ana konuyu zikretmiştir. Ebvâb dediğimiz alt başlıklarda da hadisten çıkartmış olduğu hükümlere işaret etmiştir. Aslında alt başlık dediğimiz “Ebvâb” tek konuyu içeren bölümler değildir. Bunun altında ‘Fasl’ hatta ‘Fer’ diyebileceğimiz alt konulara değinmekte, birden fazla konuya çözüm bulmaktadır. Bu nedenle Buhari’yi okuyanların veya okutanların Buhari’nin bab başlığını koymasındaki maksadının ve bu hükme varmasındaki delilinin ne olduğuna dikkat etmeleri gerekir.”
Dini bir hüküm verilirken sadece Kur’an’ı veya sadece hadisleri esas almanın doğru olmadığını söyleyen Dr. Aghbalou bu iki temel kaynağı birlikte değerlendirmek gerektiğini vurgulayarak, “Sadece Kur’an temel alındığında tümel/küllî esaslara göre hüküm verilmiş, detaylar ise gözden kaçırılmış olur. Sadece hadisler temele alınırsa çok fazla detaya dalınmış fakat külli esaslar ihmal edilmiş olur. Bu hataya düşmemek için Kuran ve Sünnet’in bir bütün olarak esas alınması gerekir.” şeklinde konuştu.
Dr. Aghbalou, son dönemlerde ortaya atılan Buhari’nin Sahih’inde uydurma hadislerin bulunduğu iddiası sorulması üzerine ise “Hayır. Bu iddia kesinlikle doğru değildir. Bu iddiayı öne sürenler, Buhari’deki rivayetleri bütüncül olarak ele almadıkları ya da rivayeti kendi içerisinde parçalara ayırdıkları için bu hataya düşmektedirler” dedi ve konuşmasını şöyle sürdürdü: “Hüküm çıkarırken düşülen bir diğer hata da naslara lafzî/literal yaklaşarak maksadı göz ardı etmektir. Bunun yerine lafız, mana ve maksad aynı anda değerlendirilerek hüküm verilmelidir. Buhârî’nin fıkhî görüşlerini yansıtan bab başlıklarında bunun yansımalarını görmek mümkündür.
Söyleşi, Dr. Aghbalou’nun dinleyicilerin merak ettikleri sorularını yanıtlamasının ardından sona erdi.